19/10/2023
Door Ad Spijkers
Mensen besteden minder aandacht aan hun werk als ze denken dat robots het al hebben nagekeken.
'Sociaal lanterfanten' is een fenomeen dat optreedt wanneer leden van een team minder moeite gaan doen omdat ze weten dat anderen voor hen zullen instaan. Wetenschappers onderzochten of dit gebeurt in teams waarin het werk van robots en mensen is gecombineerd. Ze ontdekten dat mensen die kwaliteitsborgingstaken uitvoerden minder fouten ontdekten als hen werd verteld dat robots een stuk al hadden gecontroleerd. Dat wijst er op dat ze op de robots vertrouwden en minder aandacht besteedden aan de werk.
Sociaal samenwerken
Verbeteringen in de technologie zorgen er voor dat cobots naast mensen werken. Er zijn aanwijzingen dat die mensen hen als teamgenoten hebben leren zien. Werk in teams kan zowel negatieve als positieve effecten hebben op de prestaties van mensen. Mensen ontspannen zich soms en laten hun collega’s het werk doen. Dit wordt wel ‘sociaal langerfanten’ genoemd. Het komt vaak voor dat mensen weten dat hun bijdrage niet zal worden opgemerkt of dat ze gewend zijn geraakt aan de hoge prestaties van een ander teamlid.
Wetenschappers van de Technische Universität Berlin onderzochten of mensen sociaal zijn als ze met robots werken. Samenwerken kan mensen motiveren om goed te presteren, maar het kan ook leiden tot motivatieverlies omdat de individuele bijdrage niet zo zichtbaar is. De onderzoekers waren benieuwd of ze zulke motiverende effecten ook zouden vinden als de teampartner een robot is.
Helpende hand
De wetenschappers testten hun hypothese met behulp van een gesimuleerde industriële defectinspectietaak: het kijken naar fouten op printplaten. Ze verstrekten afbeeldingen van printplaten aan 42 deelnemers. De printplaten waren wazig en de verscherpte beelden konden alleen worden bekeken door er een muis overheen te houden. Hierdoor konden de wetenschappers de inspectie van de printplaatdoor de deelnemers volgen.
De helft van de deelnemers kreeg te horen dat ze werkten aan printplaten die waren geïnspecteerd door een robot genaamd. Hoewel deze deelnemers niet rechtstreeks met deze robot werkten, hadden ze de robot wel gezien en konden ze hem horen terwijl ze werkten. Nadat alle deelnemers de printplaten hadden onderzocht op fouten en deze hadden gemarkeerd, werd hen gevraagd hun eigen inspanningen te beoordelen, hoe verantwoordelijk ze zich voelden voor de taak en hoe ze presteerden.
Kijken maar niet zien
Op het eerste gezicht leek het alsof de aanwezigheid van de robot geen verschil had gemaakt. Er was geen statistisch significant verschil tussen de groepen in termen van tijd besteed aan het inspecteren van de printplaten en het doorzochte gebied. Deelnemers in beide groepen beoordeelden hun verantwoordelijkheidsgevoel voor de taak, de geleverde inspanning en de prestaties op dezelfde manier.
Maar toen keken de onderzoekers beter naar de foutenpercentages van de deelnemers. Ze realiseerden ze zich dat de deelnemers die met de robot werkten later in de taak minder fouten ontdekten, terwijl ze al hadden gezien dat de robot met succes veel fouten had opgemerkt. Dit zou een 'kijken maar niet zien' effect kunnen weerspiegelen. Daarbij mensen wennen er aan ergens op te vertrouwen en er minder mentaal mee bezig zijn. Hoewel de deelnemers dachten evenveel op te letten, gingen ze er onbewust van uit dat de robot geen gebreken had gemist.
Veiligheid in gevaar?
Het is gemakkelijk om te volgen waar iemand naar kijkt, maar veel moeilijker om te bepalen of die visuele informatie op mentaal niveau voldoende wordt verwerkt, aldus de onderzoekers.Ze waarschuwen dat dit gevolgen voor de veiligheid zou kunnen hebben. In het experiment werkten de proefpersonen ongeveer negentig minuten aan de taak. De wetenschappers ontdekten dat er minder kwaliteitsfouten werden ontdekt als ze in teamverband werkten. Bij langere diensten, wanneer taken routine zijn en de werkomgeving weinig prestatiemonitoring en feedback biedt, is het verlies aan motivatie vaak veel groter. In de productie in het algemeen, maar vooral op veiligheidsgerelateerde gebieden waar dubbele controle gebruikelijk is, kan dit een negatief effect hebben op de werkresultaten.
De wetenschappers wezen erop dat hun test enkele beperkingen heeft. De deelnemers kregen te horen dat ze in een team met de robot zaten en kregen het werk er van zien. Maar werkten ze niet rechtstreeks met de robot. Bovendien is sociaal lanterfanten in het laboratorium moeilijk te simuleren, omdat deelnemers weten dat ze in de gaten worden gehouden.
De belangrijkste beperking is de laboratoriumomgeving. Om erachter te komen hoe groot het probleem van motivatieverlies is bij de interactie tussen mens en robot, moeten onderzoekers het veld ingaan en hun aannames testen in echte werkomgevingen, met geschoolde werknemers die routinematig hun werk doen in teams met robots.
De wetenschappelijke publicatie vindt u hier.
Foto: TU Berlin